मार्च 2020 पासून कोविड 19 आजाराबाबत आणि कोरोना संक्रमणाबाबत समज-गैरसमज पसरू लागले. अशा वेळी आपण सामाजिक पातळीवर या आपत्कालीन परिस्थितीत लोकांना धीर देण्याच्या दृष्टीने आणि लोकजागृतीसाठी ठोसपणे काय करता येईल यावर ‘जन आरोग्य अभियान’ तसेच ‘लोकाधारित देखरेख आणि नियोजन प्रक्रिया’ यातील कार्यकर्ते चर्चा करू लागले…

मार्च 2020 पासून कोविड 19 आजाराबाबत आणि कोरोना संक्रमणाबाबत समज-गैरसमज पसरू लागले. अशा वेळी आपण सामाजिक पातळीवर या आपत्कालीन परिस्थितीत लोकांना धीर देण्याच्या दृष्टीने आणि लोकजागृतीसाठी ठोसपणे काय करता येईल यावर ‘जन आरोग्य अभियान’ तसेच ‘लोकाधारित देखरेख आणि नियोजन प्रक्रिया’ यातील कार्यकर्ते चर्चा करू लागले. चर्चांमध्ये ठरल्यानुसार घाबरलेल्या, गोंधळलेल्या जनतेला आधार देण्यासाठी आणि कोविड 19 बाबत किमान शास्त्रीय माहिती होण्यासाठी ‘संवाद’ संस्थेच्या माध्यमातून आम्ही ग्रामीण रुग्णालय व प्राथमिक आरोग्य केंद्र स्तरावर तीन माहिती केंद्रे उभारलीत.

कोविड 19 आजाराचे रुग्ण वाढत असताना भुदरगड तालुक्यात कोविड केअर सेंटर उभारण्यात आले व कोविडच्या रुग्णांवर उपचार करण्यासाठी यावेत म्हणून शक्य तेवढे मनुष्यबळ (तांत्रिक व प्रशिक्षित) प्रशासनाने उपलब्ध केले परंतु क्वारंटाईन सेंटर व कोविड सेंटर या दोन्हींसाठी पुरेसे मनुष्यबळ नव्हते. त्यातच खाजगी डॉक्टर दवाखाने बंद करून बसले होते. त्यामुळे इतर आजाराच्या उपचारांसाठी रुग्ण सरकारी रुग्णालयांकडे धाव घेत होते. परिणामी सार्वजनिक आरोग्य सेवकांची तारांबळ उडत होती. या वेळी शासनाने, खाजगी वैद्यकीय सेवेकऱ्यांनी या कामात मदत करण्यासाठी पुढे येण्याबाबत आवाहन केलेे, परंतु इकडे स्थानिक पातळीवर त्यास काही प्रतिसाद मिळत नव्हता. अशा वेळी आम्ही संस्थेचे कार्यकर्ते या संदर्भात काय सहकार्य करू शकतो याची चर्चा केली. स्थानिक, खाजगी रुग्णालयांतील डॉक्टर्स, आरोग्य कर्मचारी यांचे ‘संवाद’ संस्थेशी आदराचे संबंध आहेत. त्यांच्याशी आम्ही बोललो, त्यांनी अशा परिस्थितीत पुढे येऊन सरकारी आरोग्य केंद्रांमध्ये, रुग्णालयांमध्ये मदत करावी यासाठी प्रयत्न सुरू केले. यासाठी जवळपास खाजगी क्षेत्रातील 22 आरोग्य कर्मचाऱ्यांना आम्ही संपर्क केला परंतु प्रतिसाद मात्र मिळत नव्हता. सगळ्यांनाच आपल्या सुरक्षेची भीती होती. आरोग्य कर्मचाऱ्यांशी आम्ही पुन्हा पुन्हा बोलत होतो व त्यांची सुरक्षेची भीती कमी करण्याचा प्रयत्न करत होतो.

या वेळी आमच्या मदतीला ‘जेबेलीना’ या सामाजिक संस्थेचे कार्यकर्तेदेखील आले. त्यांचे ‘नर्सिंग प्रशिक्षण केंद्र’ असल्यामुळे तेही आवाहन करत होते. या सगळ्याचे फलित म्हणजे एका खाजगी प्रयोगशाळा तंत्रज्ञानी आपण या कामात स्वतः सहभागी होण्याची तयारी दाखवली आणि आम्हाला धीर आला. आम्ही पुन्हा खाजगी आरोग्य कर्मचाऱ्यांना विनंती करत होतो, त्यांच्याशी बोलत होतो. शक्य तेवढी तुमची काळजी आम्ही घेऊ याची खात्री देत होतो. त्यानुसार दोन डॉक्टर व दोन वार्डबॉय तयार झाले. या कर्मचाऱ्यांना या सरकारी आरोग्य केंद्रावर पाठविण्याची प्रक्रिया सुरू केली तेव्हा मात्र शासकीय-प्रशासकीय अडचणी समोर आल्यात. त्या सोडवण्यासाठी, स्थानिक प्रशासनास हे लोक चांगलं काम करतील व त्यानंतर वरिष्ठ स्तरावरून कोणतीही अडचण आल्यास आम्ही ती जबाबदारी स्वीकारू अशी हमी संस्थेच्या कार्यकर्त्यांनी दिली व त्यानंतर स्थानिक प्रशासनाने या मंडळीना कोविड सेंटरवर दाखल करून घेतले आणि ते सेवा देऊ लागले. या खाजगी आरोग्य कर्मचाऱ्यांनी सरकारी आरोग्य केंद्रात झोकून देऊन, नियमितपणे काम केले. आम्ही इतर खाजगी आरोग्य कर्मचाऱ्यांना त्यांचा अनुभव आणि योगदान अभिमानाने सांगून त्यांचे मनपरिवर्तन करण्याचा प्रयत्न करतच होतो त्याला हळूहळू यश आले आणि प्रशिक्षक व प्रशिक्षणार्थी नर्सेस देखील सरकारी आरोग्य केंद्रातून सेवा देण्यास सामील झाल्या. आरोग्य केंद्रात काम करत असताना त्यांना जेवण, पाणी, रोगप्रतिकारक शक्तीसाठी काही विशेष आहार पुरविण्याचे महत्त्वाचे काम जेबेलीना संस्थेने केले. मनात जीवाची भीती असताना देखील नऊ खाजगी कर्मचारी (दोन डॉक्टर्स, दोन प्रयोगशाळा तंत्रज्ञ, तीन नर्सेस व इतर) कार्यरत झाले आणि लोकांना आरोग्य सेवा मिळाव्यात यासाठीच्या आमच्या प्रयत्नाला यश आले.

त्यानंतरच्या काळात शासनाने अशाप्रकारे मदत करणाऱ्या लोकांना, आरोग्य कर्मचाऱ्यांना मानधन देण्याचे जाहीर केले. परंतु आजपावेतो, खाजगी प्रयोगशाळा, दवाखान्यातील या कोविड योद्ध्यांना मात्र कोणत्याही स्वरूपात मान किंवा धन मिळालेले नाही. तरी त्यांच्या कामात खंड मात्र पडलेला नाही. आर्थिक मोबदल्याची अपेक्षा न ठेवता केवळ सामाजिक भान आणि आरोग्य कर्मचारी म्हणून आपली जबाबदारी या प्रामाणिक भावनेतून सरकारी आरोग्य केंद्रामधून सेवा देणाऱ्या या ‘कोविड योद्ध्यांना’ सलाम! त्यांचे उदाहरण, इतर भागातील खाजगी क्षेत्रातील आरोग्य कर्मचाऱ्यांना, सामाजिक संस्थांना नक्कीच प्रेरणादायी ठरेल. रवी देसाई हे ‘संवाद’ संस्था, गारगोटी, भुदरगड, कोल्हापूर येथे कार्यरत आहेत, ‘सार्वजनिक आरोग्य सेवांवर लोकाधारित देखरेख व नियोजन प्रक्रिया’ राबविण्यात त्यांचा सक्रिय सहभाग आहे व ‘जन आरोग्य अभियान’, महाराष्ट्राचे कार्यकर्ते आहेत.

रवी देसाई