16 जुलै, 2020 सकाळी 5.45 ची वेळ. माझ्या एका भावाचा फोन आला, ‘मला सहन होत नाहीये, मला येऊन ॲडमिट करा.’ काय होतंय विचारलं असता, ‘गेले चार दिवस उलट्या होत होत्या. औषधाचा काहीच फरक पडत नव्हता.’ वहिनी काय करतेय हे विचारलं असता ‘ती सुद्धा कणकण येऊन गेले चार दिवस झोपून आहे असे कळले.’ घरात त्यांच्या लहान मुलीव्यतिरिक्त दुसरे कोणीच नव्हते. मग काय लगेचच भावाला गाडीतून घराजवळच्या हॉस्पिटलमध्ये घेऊन गेलो..

16 जुलै, 2020 सकाळी 5.45 ची वेळ. माझ्या एका भावाचा फोन आला, ‘मला सहन होत नाहीये, मला येऊन ॲडमिट करा.’ काय होतंय विचारलं असता, ‘गेले चार दिवस उलट्या होत होत्या. औषधाचा काहीच फरक पडत नव्हता.’ वहिनी काय करतेय हे विचारलं असता ‘ती सुद्धा कणकण येऊन गेले चार दिवस झोपून आहे असे कळले.’ घरात त्यांच्या लहान मुलीव्यतिरिक्त दुसरे कोणीच नव्हते. मग काय लगेचच भावाला गाडीतून घराजवळच्या हॉस्पिटलमध्ये घेऊन गेलो. तिथे सर्व तपासणी करून पेशंटची कोविडची चाचणी करायला सांगितली आणि पेशंटला जवळच्या मोठ्या खासगी हॉस्पिटलमध्ये चाचणीसाठी नेण्यास सांगितले.

मोठ्या खासगी हॉस्पिटलमध्ये मदत कक्षाच्या प्रतिनिधींनी कोविडची चाचणी करायला कुठे जायचे ते सांगितले. दरम्यान पेशंटची ऑक्सिजन पातळी, रक्तशर्करा, एक्स-रे तपासणी इ. तपासण्या झाल्या. पेशंटला ऑक्सिजन द्यायची गरज पडू शकते असे सांगण्यात आले. आणि त्वरित हॉस्पिटलमध्ये दाखल करायला सांगितले. पण तिथे बेड उपलब्ध नसल्याचेही सांगितले. भरपूर गर्दी आणि तेथील वातावरण, गोंधळ हे सर्व मनात भीती उत्पन्न करणारे होते. यानंतर आमची खरी कसोटी सुरू झाली ती म्हणजे हॉस्पिटल शोधण्याची. कोविड केअर सेंटरचा जो इंटरनेटवर डॅशबोर्ड आहे तिथे पाहणी केली असता, ज्या हॉस्पिटल्समध्ये जागा आहे, अशा सर्व ठिकाणी फोन लावायला सुरुवात केली. आणि धक्कादायक चित्र समोर उभे राहिले, जिथे साईटवर बेड्सची उपलब्धता त्या दिवशी सकाळच्याच अपडेट्सनुसार दाखवत होते, अशा ठिकाणी सुद्धा ऑक्सिजनची सोय असलेले बेड्स सध्या कुठेच शिल्लक नाहीत असे संपर्क केल्यावर लक्षात आले. मग धडपड करत जवळच्या भागात एका हॉस्पिटलमधून दुसरीकडे, दुसरीकडून तिसरीकडे अशी सर्कस करत बेड उपलब्ध नसल्याने आमच्या पेशंटला पुन्हा घरीच घेऊन जावे लागले.

आम्ही पेशंटची ज्या मोठ्या हॉस्पिटलमध्ये चाचणी केली तेथील डॉक्टरांनी सांगितले की, ‘पेशंटला दाखल करावे लागेल पण इथे बेड्स उपलब्ध नाहीत. तुम्हाला दुसरीकडे प्रयत्न करावे लागतील.’ तेथील गर्दीत पेशंटला ठेवण्यास जागाच नसल्याने आम्ही त्याला घेऊन तेथून बाहेर पडलो. दुसऱ्या मोठ्या हॉस्पिटलमध्ये सुद्धा जागा नसल्याने आणि आणखी एका मोठ्या ट्रस्ट हॉस्पिटलमध्ये घेऊन गेलो. तिथे तर एंट्रीला असलेल्या हॉस्पिटलच्या कर्मचाऱ्यांना पेशंटला कुठे घेऊन जायचे याचे सुद्धा मार्गदर्शन करता आले नाही. या हॉस्पिटलच्या कोविडसाठी असलेल्या (ताप) क्लिनिकमध्ये तपासणी केली असता, काही वेळापूर्वी पहिल्या हॉस्पिटलमध्ये पेशंटला दाखल करण्याची गरज आहे असे सांगितले होते, तेच या हॉस्पिटलमध्ये डॉक्टरांनी आमच्याजवळ असलेले तपासणी रिपोर्ट पाहून दाखल करण्याची गरज लागणार नाही असे सांगितले. आम्ही पुन्हा गोंधळात आणि तितकेच हतबल. याशिवाय हॉस्पिटलमध्ये जागाच नसल्याने तेथे आम्हाला घरी क्वारंटाईन करण्यासाठी मार्गदर्शन उपलब्ध आहे असेही सांगितले. असे मार्गदर्शन घेण्यासाठी 1500 रुपये दर आकारणी आहे असे कळले. या सर्व धावपळीदरम्यान दुपार झाली होती व पेशंट बिनाऔषधी व न खातापिता आमच्यासोबत इकडे तिकडे फिरत होता. मार्गदर्शन घेण्यासाठी पैसे भरायला गेलो असता कळले की तब्बल 2 तासांची लाईन, मगच आमचा नंबर लागणार. पेशंटची अवस्था इतकी वाईट होती की कोणतेही मार्गदर्शन घ्यायची त्याची मनःस्थिती नव्हती. झालं.. पेशंटला घेऊन घरी परत आलो. ओपीडीमधून मिळालेली औषधे आणि पल्स्‌‍ ऑक्सिमीटरच्या रिडींगच्या मदतीने ओळखीतील डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसार पेशंटला रिपोर्ट मिळेपर्यंत घरीच ठेवण्यात आले. रिपोर्ट पॉझिटिव्ह आल्यावर हॉस्पिटलमध्ये बेड न मिळाल्याने पेशंट आता सरकारी केंद्रात क्वारंटाईन झालेला आहे.

या सगळ्या अनुभवातून सध्या सरकारी काय आणि खासगी हॉस्पिटल्समध्ये काय एकंदरीत आरोग्य सेवेची परिस्थिती फारच भयंकर असल्याचे समोर आले. पुणे शहरातील सरकारी आरोग्य सेवा देणारी हॉस्पिटल्स व क्वारंटाईन सेंटर्स तुडुंब भरलेली आहेत व कुठेही संपर्क केला तर जागा नाही हे पहिलं उत्तर येतं. ससून अथवा नायडू अशी हॉस्पिटल्स्‌‍ व इतर कोविडसाठी राखीव हॉस्पिटल्समध्ये पेशंट पॉझिटिव्ह असल्याशिवाय भरती करून घेतले जात नाही. हीच परिस्थिती सरकारी क्वारंटाईन सेंटर्समध्ये आहे. सरकारी मदत केंद्र, कोविड कंट्रेोल रूमला संपर्क केला असता, तेथूनही पॉझिटिव्ह आल्यावर तुम्हाला शासनाच्या विभागाकडून कॉल येईल असे सांगण्यात येते. परंतु या मधल्या काळात काय? रुग्णाला जर या काळात त्रास होत असेल, तातडीच्या उपचारांची गरज असेल तर काय? याचे उत्तर सापडत नाही. आणि खासगीमध्ये दाखल करण्यासाठी इन्श्युरन्स तसेच आर्थिक परिस्थिती या दोनच बाबी अतिशय महत्त्वाच्या ठरतात.

वरील अनुभवातून लक्षात घ्याव्यात अशा पुढील गोष्टी…

• जर कोविडसदृश्य लक्षणं असलेल्या पेशंटला रुग्णालयात दाखल करायची वेळ आली तर रुग्णवाहिका बोलवायला हवी. तसे न केल्यास पेशंटसोबतची (नातेवाईक) व्यक्ती थेट संपर्कात येऊ शकते आणि त्या व्यक्तीलाही संक्रमण होण्याची शक्यता वाढल्याने क्वारंटाईन व्हावे लागते. (जे माझ्यासोबत झाले).
• आपल्या घराजवळ सरकारी व खासगी कोविड तपासणी कक्ष कुठे आहे याची रुग्णास व घरच्यांना माहिती हवी.
• पेशंटला डायबेटीस, रक्तदाब, हृदयविकार, दमा असे आजार असल्यास पेशंटसोबत जाणाऱ्या व्यक्तींना याची कल्पना असावी.
• आजारी पडल्यास आपली मेडिकलची फाईल तयार असावी. ज्यात आपण रोज जर काही औषधे घेत असल्यास त्याची माहिती, औषधांची यादी आणि मेडिकल इन्श्युरन्स असल्यास त्याचे तपशील असावेत.
• सध्याच्या आपत्कालीन परिस्थितीत सरकारने पुढाकार घेऊन ठिकठिकाणी मार्गदर्शन कक्ष उभे करायला हवेत, जेणेकरून नागरिकांना त्वरित मदत मिळू शकेल.
• तसेच प्रत्येक सोसायटीत, विभागात त्या त्या नगरसेवकांनी आपत्कालीन माहिती संपर्क क्रमांक, यांचे माहितीपत्रक अशा गोष्टींच्या माहितीचे वाटप केले पाहिजे.
• याखेरीज प्रत्येक कोविड चाचणी ‘पॉझिटिव्ह’ आलेल्या पेशंटला पुढील 24 तासात पुणे महानगरपालिकेकडून फोनही केला जातो व उपलब्ध असलेल्या सोयींबद्दल मार्गदर्शन केले जाते.
• बऱ्याच खासगी हॉस्पिटल्सनी कोविड 19चे ‘होम केअर आयसोलेशन पॅकेज’ बनविले आहे ज्याची किंमत 1400 रु. प्रतीदिन 17 दिवसांसाठी उपलब्ध आहे. ज्यामध्ये फार्मसी कीट, मेडिसिन कीट, पहिल्या आणि सातव्या दिवसाची तपासणी इ. समाविष्ट आहे. ज्यात डॉक्टर तुमच्याशी दिवसातून दोनदा व्हिडिओ कॉलद्वारे संवाद साधू शकतात व आपत्कालीन परिस्थितीत आपल्याला हॉस्पिटलकडून त्वरित मदत मिळू शकते.

वरील घटनेदरम्यान पुणे महानगरपालिकेअंतर्गत मिळालेले काही महत्त्वाचे संपर्क क्रमांक व माहिती

• आपत्कालीन ॲम्ब्युलन्स  बोलविण्यासाठी – 108
• सरकारी क्वारंटाईन सेंटर्स व संलग्न असलेल्या हॉस्पिटल्समध्ये पेशंटची काही सोय होऊ शकते का याबद्दल माहितीसाठी- पुणे मनपा कंट्रोल रूम-020 26127394 
• सरकारी कोविड कंट्रोल रूम : 020 25506800, 25506801, 25506802, 25506803, 25502107, 25502100
• कोविड हेल्प डेस्क : 9972457774 (अर्जुन कृष्णा) 8983250343 (मिथुन) अशा स्वयंसेवकांमार्फत उपलब्धतेनुसार सरकारी हॉस्पिटल्स व संलग्न क्वारंटाईन सेंटर्स तसेच खासगी हॉस्पिटल्स आणि क्वारंटाईन सेंटर्स यांच्याशी आपल्या आर्थिक परिस्थितीनुसार संपर्क करून दिला जातो.

दिपाली सुधींद्र या ‘सार्वजनिक आरोग्य व पोषण’ क्षेत्रात ‘रिसर्चर’ म्हणून काम करत आहेत.